είδος μελέτης: μελέτη αποκατάστασης, επανάχρησης. συμμετοχή σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών
λειτουργία: πολυλειτουργικό κέντρο, εκκολαπτήριο επιχειρήσεων, πολιτιστικές χρήσεις
επιφάνεια: περίπου 5000 τμ
τοποθεσία: Λιμένας Θεσσαλονίκης, Ελλάδα
ομάδα μελέτης: Μόρας Αντώνης, Αθανασιάδου Έλλη, Γκουγκούδη Δήμητρα
διοργανωτής: Οργανισμός Λιμένος Θεσσαλονίκης
έτος μελέτης: 2016
Επανενεργοποιώντας τη μορφή /πρωτες σκεψεις
Η ιστορλια της πόλης της Θεσσαλονικης ειναι οπως επισημαινεται σε πολλα σημεια του κειμενου της προκυρηξης αρρηκτα συνδεδεμενη με το λιμανι. Ως ιστορικος τοπος διαχρονικα εξεφραζε το βαθμο εξωστρεφεια της πολης. Ο λιμενας υλοποιούσε μοναδικά την οικονομιας της ενω ταυτόχρονα μεσολαβεί του οριζοντα στον οποια στρεφεται ο αστικός ιστός τόσο συμβολικά όσο και ουσιαστικά στην καθημερινη ζωη των κατοικων της. Το λιμανι ειναι ταυτόχρονα η πραγματικότητα και το φαντασιακό της νύφης του θερμαικού.
Η σταδιακή παρακμή του λιμανιού της πόλης είναι αποτέλεσμα τόσο τοπικών όσο και παγκόσμιων γεγονότων, γεωπολιτικα γεγονοτα επηρεαζουν την εμπορική του δραστηριοτητα οσο και αστικά οταν με το περασμα του χρονου τοπικες πολιτικες ωθησαν το εμποριο παραλληλα προς την ακτη και προς το εσωτερικό της πολης. Μόνο η πλατεία Αριστοτέλους προσανατολίζεται προς το Θερμαικό αν και σε αυτη την περιπτωση η συναντηση ειναι αμηχανη. Η συντριπτική καταληψη του συνολου του παρακτιου μετωπου απο δραστηριοτητες συναφεις με την αναψυχη εχει επιφερει χαρακτηριστικη μειωση της κινησης των πεζων τις πρωινες εργασιμες ωρες της εβδομαδας. Ειδικοτερα η περιοχη στην οποια προβλεπεται επεμβαση τα τελευταια χρονια ειναι σχεδον ανυπαρκτη οικονομικα και ως πολος έλξης με τη σταδιακή εγκαταλλειψη των αναπλασεων γυρω απο τη Βιλκα και το Μυλο (και ως αποτελεσμα φυσικα της οικονομικης κρισης). Το νομοθετικό καθεστως που ελεγχει τον λιμενα με τους περιφραγμενους χωρους και την επιτηρηση, διακοπτει την προσβαση στους πεζους και γενικοτερα στους επισκεπτες με καθε μεσο γεγονός που επηρεαζει την ευρυτερη νοτιοδυτικη πλευρα της πολης. Είναι άλλωστε κοινή παραδοχή ότι η μη-διευθετηση / διευκολυνση της απροσκοπτης και ομαλης, συνεχους προσβασης των πεζων στο λιμενα συνεπαγεται και ναυαγιου καθε προσπαθειας, προθεσης επανενεργοποιησης της περιοχης.
Η επιλογή της ιδεας της επανενεργοποισης (regeneration) της περιοχης, αντι της αποκαταστασης, εχει τοσο συμβολικες οσο και ουσιαστικες προεκτασεις στη θεωρηση της στασης της προταση. Η βιωσιμοτητα καθε επεμβασης / επενδυσης στην περιοχη εγκειται στη μοναδικοτητα των στοιχειων της ως παραμετρων που αναδυονται από τη διαφορετικοτητα του τοπου. Η παραμετροποιηση αυτη γινεται με σεβασμο και κατανοηση του τροπου με τον οποιο μπορει να καλιεργηθει η συνεργεια του νεου με τη χωρικοτητα της ευρυτερης περιοχης και του διαθεσιμου κτιριακου ογκου. Η επαναληψη του παρελθοντος με τη μορφη μιας στειρας αποκαταστασης των κελυφων υποβαλλει περιορισμους οι οποιοι δε συναδουν με τις συγχρονες τεχνικες, τη νοοτροπία, τη φιλοσοφία αλλά και τη φυση της επιχειρηματικοτητας των ιδιων των εκκολαπτηριων καινοτομιας. Οφειλουμε να σεβαστουμε το ιστορικο σχημα οπως καταληγει στη μορφη των κτιριων αλλα οφείλουμε και να το ενεργοποιησουμε δυναμικα, να το καταστησουμε το ιδιο καινοτομο, ευελικτο, ζωντανο τοσο λειτουργικα οσο και μορφολογικα.
Το λιμανι και η ναυπηγικη ηταν οι πρωτες εικονες και λογικες που αρχισαμε να ψαχνουμε για ιδεες. Οι εικονες των κυματων που γινονται ενα με τις καρινες των πλοιων, χωρις υλικα να ειναι ιδιες, διαμορφουμενες και διαμορφωνοντας ταυτοχρονα και οι ιδιες, περιγραφαν γλαφυρα την επιθυμια μας για μια επεμβαση που να μη διαχωριζει το αντικειμενο (το καραβι σαν κτιριο, την προσθηκη) από το πεδίο (τη θαλασσα σαν χωρικο πεδιο, την ιστορικοτητα και χρονικοτητα του εργου, τα σχηματα αναφορας των κτιριων, τα μορφολογικα τους χαρακτηριστικα) και όλα αυτά συν τω χρόνω.
Το πεδίο επέμβασης συνιστα και εναν ενδιαμεσο χωρο, μια λοξη τομη στον χρονο. Ως πρωτη εκτενης επεμβαση στην περιοχη μετα την πρωτη προβλητα, καλειται να δωσει ενα στιγμα ενω ταυτοχρονα οφειλει να μεσολαβησει προσκαλλώντας αυτό που ειναι να ερθει το οποίο αποτελει εναν άλλο και αγνωστο: τις επενδυσεις, τις επιχειρησεις (των οποιων το αντικειμενο και μεγεθος ακραιφνως προσδιοριζουμε), τις μελοντικες επεμβασεις σε γειτονικες περιοχες (βλ και master plan – Λιμένα Θεσσαλονίκης, Β’ Σταδιο), τους τουριστες, τους περαστικους , τους περιεργους. Υπαρχει ενα καλεσμα για μια μορφολογικη και λειτουργικη αμορφια, ευελιξια. Οι επεμβασεις καλουνται να ειναι ελαφρες αλλα να δημιουργησουν ενα σημαντικο αντικτυπο για να ξαναμπει η περιοχη στο χαρτη. Για να επανενεργοποιηθει.
Η έμμεση / λοξή δομή
Με τις προηγουμενες σκεψεις κατα νου και εχοντας μελετησει τα παρεχομενα δεδομενα επισκεφτηκαμε την περιοχη. Η καταρευση των στεγων μαρτυρουσε την εγκαταλλειψη και την παρακμη. Ταυτοχρονα ομως αναδεικνυόντουσαν εναλλακτικά συμβολα μεσα απο τα σκαρια των κτιριων. Οι καμιναδες στεκαν σαν καταρτια γυρω απο τις οποιες πτυχωνοντουσαν οι στεγες ως πεσμενα πανια. Ειναι προφανες οτι η εμπειρια της επισκεψης / αναγνωρισης του πεδιου πληροφορουνταν απο τις προηγουμενες συζητησεις μας. Βλεπαμε καραβια λογω του λιμανιου. Πτυχωνόντουσαν οι στεγες με την ελπιδα να ξαναφουσκωσουν. Μας ελλειπε ο αερας που θα τις φυσαγε ζωη.
Μεσα από τα γκρεμισματα διαπιστωσαμε οτι ξεπροβαλλε ενας αυστηρος κανναβος. Μια φονξιοναλιστικη λογικη αλλης εποχης διαχειριζοταν τα κτηρια σε αποσταση, παραλληλα με τις γραμμες. Τα κτιρια δομουνταν ωστοσο γυρω απο ενα σχεδόν ομοιο μετρο καθως οι κολωνες ολων τους τηρουσαν παραπλησιες αποστασεις. Τα 50Α και 50Β στεκαν ως ζωντανοι μαρτυρες αυτης της πειθαρχιας στο βημα. Ακομη και τα σπαραγματα των 50Δ και 50Ε μαρτυρουσαν αυτη τη λογικη παρά το γεγονός οτι ηταν συντριμια. Το 50Γ μεσα στην πολυπλοκοτητα του ξεχωριζε κυριως στον ανωτερο οροφο του οπου χανοταν η πειθαρχια στο βημα καθως εισαγοταν το ξυλο ως μορφοπλαστικη δομη συνεπικουρουμενο απο την απολυτοτητα της μορφης των καμιναδων. Περισσοτερο απο καθε αλλο το 50Γ ηταν το πιο αντισυμβατικο κτιριο καθως στηριζοταν σε μια oblique τομη, οπως θα εγραφε και ο Virilio, η οποια εντεινοταν ακομη περισσοτερο απο την παρουσια της ραμπας.
Συνειδητοποιησαμε οτι η εκκληση για την αμορφια του αλλου περνουσε απο τη συμβολικη επανενεργοποιηση της υλικοτητας περα απο την πειθαρχια στη νορμα των κανναβων που υπεβαλλε το βημα. Ετσι γεννηθηκε η ιδέα του oblique, λοξου κανναβου ο οποιος θα αποσκοπουσε τοσο σε κατοψη οσο και σε τομη να αναδειξει μεσα απο την τηρηση των συμβολικων νοητων ογκων (ενεργος φακελος ιστορικων κτιριων) του παρελθοντος να ενεργοποιησει ολες εκεινες τις υφερπουσες δυναμεις του πεδιου που εως τοτε πειθαρχουσαν στο βημα των στηλων που αρθρωνοντουσαν στο μοντερνιστικο λειτουργικο διαδρομο των γραμμων του τραινου και του κεντροβαρικου δια-δρομου. Αυτος λειτουργουσε ως οργανωτικο στοιχειο. Το αιτημα για συνεργεια με αυτο που προσκαλλειται (το βιωσιμο, το ζωντανο, το χωρο επιθυμιας και απολαυσης τοσο για τους μελοντικους εργαζομενους οσο και για τους περιστασιακους επισκεπτες) περναει μεσα από τη παραλυση, χλαρωση της αρθρωσης που επιβαλλει ο δια-δρομος ως οργανωτικο στοιχειο της κινησης με την παραλληλη αναδειξη των συνεχων ανα τα κτιρια εμμεσων χωρων στασης ως βασικων στοιχειων στη συλληψη της ενεργοποιησης του χωρου. Η στροφη αυτων των χωρων προς τα εξω, προς τους κοινοχρηστους ως σχημα επικαλλειται την καινοτομο λειτουργια των κοινων χωρων στα εργαστηρια καινοτομιας. Αντιδρώντας στην περιοριστική λογική των cubicals του open plan αυτοι οι χωροι ζητουν χωρικη και χρονικη ευελιξια. Αν η καινοτομια παραγεται στη συνεργεια και υπαρχει απαιτηση για ατυπους χωρους που να εκκαλουν στη μεθερμηνεια δια της οικιοποιησης τοτε γιατι το κελυφοςνα λειτουργει περιοριστικα; Ο εμμεσος κανναβος, η διαφανεια και η porosity δημιουργουν το στρατηγημα γυρω απο το οποιο δομειται η προταση. Τα προτεινομενα σχηματα μορφοποιουν στο χρονο τις ιστορικες αναφορες με καταλυτη την εικονα του καραβιου και τη γεωμετρια της δομης του: τα εγκοιλια, οι νομεις γινονται σκελετοι των κατασκευων, τα καταρτια στοιχεια αστικου εξοπλισμου που αποσκοπει στο φωτισμο, η καρίνα μπορεί να ειναι μια προσθηκη ή μια αφαιρεση.
status: competition entry
program: multipurpose centre, business incubator, culture
area: aprox 5000 sqm
location: Port of Thessaloniki, Greece
design team: Moras A., Athanasiadou Ellie, Gkougkoudi Dimitra
client: Thessaloniki Port Authority
year: 2016
aether:arch 