είδος μελέτης: αστικός / αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, συμμετοχή σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών
λειτουργία: αναψυχή
επιφάνεια: περίπου 2000 τμ
τοποθεσία: Θεσσαλονίκη, Ελλάδα
ομάδα μελέτης: Μόρας Αντώνης, Καρκατσέλας Ν., Παπαμαργαρήτη Ε. (Αρχιτεκτονικά, μελέτη φωτισμού), Γιούμης Κ. (Η/Μ Μελέτη), Βάια Μπανια, Ηρα Αντωνοπούλου (φυτοτεχνική), Ζαφειρια Γκολαντα (γραφιστικα), Σακκας Αθανασιος (προμετρησεις)
διοργανωτής: Δήμος Θεσσαλονίκης
έτος μελέτης: 2013
Βασική πρόθεση της πρότασης είναι να αναδειχθεί η ταυτότητα της περιοχής μέσα από τη διαχείριση χαρακτηριστικών στοιχείων που αποτέλεσαν την εικόνα αλλά και το μέσο ανάπτυξης και οικονομικής ευρωστίας της.
Η κομβική θέση της πλατείας οφείλει να αναδειχθεί και να αποτελέσει τόσο ενδιάμεσο μεταβατικό σταθμό εισόδου για την πόλη, μέσα από την αξιοποίηση των μέσων μαζικής μεταφοράς, όσο και σημέιο έλξης με την ανάδειξη της πολυπολιτισμικότητας που χαρακτήριζε την περιοχή ειδικότερα στο τέλος του 19ου και τις αρχές του αιώνα.
Η προσέγγιση εστιάζει σε δύο διαφορετικά επίπεδα, τα οποία ωστόσο επιχειρείται να πλεχτούν σε ένα εννιαίο πολυδιάστατο συνεχές.
Α. Το πρώτο επίπεδο είναι αυτό του πραγματικού το οποίο διαχειρίζεται ποιητικά τον τρόπο με τον οποίο βιώνεται σωματικά ο πολυσχιδής τόπος. Η επιφάνεια της πλατείας κατακερματίζεται σε τρία βασικά οργανωτικά μέρη, χαράσεται με βάση τις πιθανές κινήσεις (εγκάρσιες και διαμήκεις) και δημιουργούνται ρωγμές μέσα από τις οποίες αναδύονται τα σπαράγματα του θαλάσσιου τείχους (εκσκαφή), το όριο της παλιάς ακτογραμμής του 1870 (ρωγμή νερού) καθώς και μία υδάτινη δεξαμενή που συμβολικά καλείται να συγκεντρώνει διαρκώς τα στοιχεία του τόπου πάντα σε παραλληλία με τη θάλασσα. Σε κάποιες ώρες της μέρας σκοπός είναι για μικρό διάστημα η πλατεία στο μισό της να πλημμυρίζει σε μία συμβολική κίνηση διακοπής και διαχωρισμού των κινήσεων με σκοπό την έμφατική ανάδειξη των στοιχείων του χώρου και την επαναφορά του κύριου στοιχείου της πόλης στο “αρχικό” του όριο σε σχέση με αυτή, προτού αρχίσει να υποχωρεί ξανά μπροστά στην ανάπτυξη της. Το μνημείο του ολοκαυτώματος τοποθετείται στο νοτιοδυτικό κομμάτι της πλατειάς σε άμμεση επαφή με τη δεξαμενή με σκοπό την ελέυθερη ερμηνεία και συγκερασμό των αντιθετικών στοιχείων που απεικονίζονται (νερό-φωτιά, θερμά-ψυχρά-υγρά στοιχεία). Η Θεσσαλονίκη άλλωστε ήταν πάντα μία δεξαμενή, ένα χωνευτήρι που συγκέντρωνε ετερόκλητα στοιχεία.
Β. Το δεύτερο επίπεδο είναι αυτό του επαυξημένου (augmented). Παράλληλα με το σχεδιασμό της πλατείας σχεδιάζεται και ένα ψηφιακό τέχνημα το οποίο λειτουργεί τόσο σαν εφαρμογή πληροφόρησης για εξατομικευμένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας όσο και σαν φυσικό τέχνημα πληροφόρησης. Με δεδομένο ότι υπάρχει ασύρματο δίκτυο για πρόσβαση στο διαδίκτυο οι επισκέπτες μπορούν να συνδεθούν με την εφαρμογή και να αποκτήσουν πρόσβαση σε ένα όγκο πληροφορίας ο οποίος διαφορετικά δε θα μπορούσε να τους κοινοποιηθεί in situ. Στο ψηφιακό τέχνημα προβλέπονται τρεις λειτουργίες: επαυξημένη πραγματικότητα (AR+), πληροφόρηση (info) και διάδραση (interactive).
- Μέσα από το AR+ ο χρήστης μπορεί να αποκτήσει εποπτικά χωρική εικόνα 5 γεγονότων σημαντικών για την ιστορία της περιοχής από συγκεκριμένα σημεία με σκοπό την άυξηση της εμπειρίας του χώρου καθώς η εμπειρία δε διαμεσολαβείται από τη σύμβαση της κλίμακας. Τα γεγονότα που ζωντανεύουν είναι η “μικρή” πλατεία Βενιζέλου προ 1917 (από την προβλήτα στην άλλη πλευρά της Νίκης), το όριο της παλιάς ακτογραμμής του 1870 (από τα μέσα περίπου της πλατείας), το τείχος και η συγκέντρωση των Εβραίων από τις κατοχικές δυνάμεις το καλοκαίρι του 1942. Ο χρήστης πλησιάζει στο σημείο θέασης, ειδοποιείται από τη συσκευή (πλοηγεί υποβοηθούμενος) και μέσα από την οθόνη έχει παράλληλη απεικόνιση του παρελθόντος και του παρόντος.
- Μέσα από την πληροφόρηση (info) ο χρήστης μπορεί από συγκεκριμένα σημεία να πάρει πληροφορία για τα διατηρητέα κτίρια της περιοχής (συγκεκριμένα καθιστικά), για γεγονότα και εκδηλώσεις στην πόλη, μπορεί να πλοηγηθεί με βάση τους χάρτες ιστορικού περιπάτου του δήμου Θεσσαλονίκης και να ενημερωθεί για τους χρόνους άφιξης (τηλεματική) των αστικών λεωφορείων και της παράκτιας συγκοινωνίας καθώς και για τους προορισμούς τους.
- Μέσα από τη διάδραση ο χρήστης μπορεί να ρυθμίσει “παραμέτρους” της πλατείας όπως ένταση και χρωματισμό του φωτισμού του καθιστικού στο οποίο βρίσκεται και μέσα από αυτό μπορεί να οικιοποιηθεί το δημόσιο χώρο προσαρμόζοντας τον στη διάθεση και τις προθέσεις του.
Η ανάγκη πρόβλεψης υπαίθριων οργανωμένων χώρων στάσεων (σημείων ξεκούρασης), κατεύθυναν τη διάσπαση των ορίων που επιβαλλόντουσαν από την προηγούμενη φύτευση. Η νέα φύτευση χρησιμοποιείται για τη δημιουργία πλευρικών χώρων στάσης με διαβαθμισμένη ιδιωτικότητα. Συνολικά χρησιμοποιείται χυτό βιομηχανικό δάπεδο εξωτερικού χώρου τύπου κουρασανίτ τόσο γιατί έτσι επιτυγχάνεται νοητή συνέχεια με τις διαμορφώσεις στη νέα παραλία όσο και επειδή μπορούν να κατασκευαστούν ευκολότερα οι ρωγμές της κεντρικής ιδέας και τα πτυχωτά καθιστικά.
Η Δραγούμη μειώνεται σε πλάτος και καταργείται η δυνατότητα στάθμευσης ενώ στρώνεται με κυβόλιθους με σκοπό να απλωθεί η πλατεία προς τα δυτικά και να επιτευχθεί καλύτερη σύνδεση με την κύρια προσπέλαση της πλατείας που μεταφέρεται στη διασταύρωση με την Νίκης. Άλλες αλλαγές δε γίνονται στην κυκλοφορία της περιοχής ενώ η παρουσία των αστικών λεοφορείων θεωρείται ως μοχλός ζωτικότητας της περιοχής. Καθιστικά χωροθετούνται προς τις στάσεις τα οποία έχουν τη μορφή μονόλιθων ως αναφορά στο εγγύς τείχος.
Κυκλοφοριακή Μελέτη
Η μόνη αλλαγή στην κυκλοφοριακή μέλέτη είναι η επέμβαση στο πλάτος της Δραγούμη η οποία στενεύει μέχρι και τα 4,5μ έτσι ώστε να επιτευχθεί καλύτερη σύνδεση με τα λαδάδικα. Δεν προτείνονται αλλαγές στις στάσεις των λεωφορείων και των ταξί.
Βιοκλιματική Προσέγγιση.
Η δημιουργία ήπιου ανάγλυφου και η χρήση ψηλών στοιχείων με τη μορφή φύτευσης στην περιοχή μελέτης αποσκοπεί στη μέγιστη εκμετάλλευση του ηλιασμού καθώς και στην απρόσκοπτη κυκλοφορία του αέρα και την απαγωγή της θερμότητας από την διαμορφωμένη επιφάνεια. Η αυξημένη κυκλοφορία του αέρα που ενισχύεται λόγω της γειτνίασης με τη θάλασσα, καθώς και η ύπαρξη επιφανειών χαμηλής και ψηλής φύτευσης επιτρέπει το φιλτράρισμα και την απομάκρυνση των αέριων ρύπων από το επίπεδο κυκλοφορίας των πεζών.
Κατά τους θερινούς μήνες οι περιοχές στάσης και ξεκούρασης ηλιοπροστατεύονται από την υψηλή φύτευση.
Αντίστοιχα οι υπαίθριοι χώροι κατά τους χειμερινούς μήνες χαίρουν απρόσκοπτου ηλιασμού, ενώ τα σημεία στάσης προστατεύονται από τους ισχυρούς χειμερινούς ανέμους.
Τα υλικά που χρησιμοποιούνται (βοτσαλωτό δάπεδο βιομηχανικού τύπου, κυβόλιθος και μάρμαρο) είναι φυσικά, χαμηλής θερμοαπορροφητικότητας, με υφή που παρουσιάζει χαμηλή ανακλαστικότητα φωτός προς αποφυγή θάμβωσης και επιπλέον συναντώνται στην περιοχή και προτείνεται η συλλογή αυτών από σημεία πλησίον με σκοπό τη μείωση του ενεργειακού και οικονομικού κόστους.
Πράσινο
Με γνώμονα την υφιστάμενη φύτευση προσδιορίστηκαν οι πόλοι δραστηριοτήτων έτσι ώστε να εκμεταλλευτούμε τα υπάρχοντα δέντρα για το σκιασμό και δροσισμό των λειτουργιών. Χρησιμοποιούμε τη φύτευση επίσης ως στοιχείο αναδυόμενης ταυτότητας καθώς αποφεύγουμε τη χρήση ξένων ειδών προς την περιοχή ενσωματώνοντας τη χαρακτηριστική ενδημική, όπως τα πλατάνια. Έτσι εξασφαλίζεται και η βιωσιμότητα της φύτευσης καθώς προσαρμόζεται στις υφιστάμενες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Φυτοτεχνική έκθεση
Αντικείμενο της φυτοτεχνικής μελέτης αποτέλεσε ο σχεδιασμός και η οργάνωση χώρων πρασίνου υπακούοντας στις συνθετικές αρχές της πρότασης και καλύπτοντας τις ανάγκες του έργου.
Η φυτοτεχνική διαμόρφωση επιβάλλει την χρήση φυτικών ειδών, που προσομοιάζουν με αυτά του περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής μελέτης, και καλύπτει τους αισθητικούς και λειτουργικούς κανόνες του έργου. Τα βιολογικά χαρακτηριστικά των ειδών που προτείνονται πρέπει να προσαρμόζονται στις συνθήκες του αστικού περιβάλλοντος για το οποίο επιλέγονται.
Η επιλογή του φυτικού υλικού οφείλει να δημιουργεί ποικιλία αισθητικών εντυπώσεων εκθέτοντας τον χρήστη σε θετικά ερεθίσματα ώστε η παραμονή του στους υπαίθριους αστικούς χώρους να παρατείνεται. Επιπλέον σκοπός της, να συμβάλλει στον εξωραϊσμό των λοιπών αστικών παρεμβάσεων και δομικών στοιχείων δίνοντας στους χρήστες την αίσθηση της επαφής με τη φύση.
Από την ανάλυση και αξιολόγηση του υφιστάμενου πρασίνου προκύπτει πως αυτό, περιορίζεται κυρίως σε γραμμικές δενδροστοιχίες με Platanus acerifolia, στην περίμετρο της πλατείας ενώ μεγάλοι χώροι πράσινου δεν υπάρχουν. Στο χώρο υπάρχουν επίσης κάποια λιγούστρα (Ligustrum japonicum), τα περισσότερα εκ των οποίων είναι σε κακή κατάσταση.
Επιδιώχθηκε η προστασία της υπάρχουσας βλάστησης και η ανάδειξη αυτής που κρίνεται κατάλληλη προς διατήρηση. Έγινε προσπάθεια προσαρμογής των μεγάλων υφιστάμενων δένδρων στον συνολικό σχεδιασμό και αποφεύχθηκε η μεταφύτευση εύρωστων δένδρων σημαντικού ύψους και ηλικίας αλλά απομακρύνθηκαν όλα τα άρρωστα φυτά. Έτσι, διατηρήθηκαν και εμπλουτίστηκαν οι υπάρχουσες δεντροστοιχίες Platanus acerifolia στο μεγαλύτερο μέρος της πλατείας, αλλά ‘θυσιάστηκαν’ μεμονωμένα δέντρα, για την ανάκτηση της απρόσκοπτης θέας στη θάλασσα.
Οι φυτεύσεις που προτείνονται αφορούν κυρίως μεγάλα δέντρα (Platanus acerifolia, Acer platanoides ‘Crimson king’) με αυξημένη φυλλική επιφάνεια, με στόχο να βελτιώσουν την αστική ατμόσφαιρα και το μικροκλίμα της περιοχής. Κάτω από τα δέντρα διαμορφώνται σκιασμένοι χώροι και θέσεις στάσης (π.χ. γύρω από την περιοχή των στάσεων των αστικών λεωφορείων), ενώ παράλληλα εκμεταλλεύονται τον ηλιασμό, προστατεύουν από καιρικά φαινόμενα και ενισχύουν το πράσινο του αστικού χώρου. Για να τονιστούν ιδιαίτερες θέσεις καθιστικών που σχετίζονται με τα AR+ σημεία, χρησιμοποιείται η Μιμόζα (Acacia dealbata) με τα χαρακτηριστικά κίτρινα άνθη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τέλος στο πεζοδρόμιο της Ι. Δραγούμη προτείνεται μια σειρά από Ακακίες ροδομέταξες (Albizzia julibrissin).
Το σύνολο της προτεινόμενης φύτευσης, δέντρα και θαμνώδη ή ποώδη φυτά που χρησιμοποιήθηκαν, έχουν ως στόχο την ανάδειξη της εποχικότητας ή μεταβλητότητας του τοπίου από το καλοκαίρι προς τον χειμώνα αντίστοιχα, με τις χρωματικές εναλλαγές στο φύλλωμα και την ανθοφορία των θάμνων και ποωδών φυτών. Βερβερίδες (Berberis thunbergii) και κρανιές (Cornus alba) επιλέχθηκαν για το κόκκινο χρώμα των βλαστών τους, τεύκρια (Teucrium fruticans) και σενέκια (Cineraria maritima) για το γκρίζο χρώμα του φυλλώματός τους. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν κάσσιες (Cassia marylandica) με εντυπωσιακή κίτρινη ανθροφορία τον Σεπτέμβριο και αγιούκες (Ajuga reptans) και δεντρολίβανα (Rosmarinus officinalis) για εδαφοκάλυψη.
Τελικός στόχος είναι η χρήση φυτών που συνδυάζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά , ώστε να επανέλθει η αίσθηση της φύσης και των τεσσάρων εποχών στο αστικό τοπίο. Η πρόταση αξιοποιεί στο έπακρο φυτά που επηρεάζουν την οικολογία του αστικού τοπίου και το αστικό κλίμα.
Συμβολή της πρότασης στην οικονομική αναζωογόνηση της περιοχής.
Με δεδομένο ότι η οικονομία της πόλης σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στον τουρισμό η ποιοτική και αισθητική αναβάθμιση της πλατείας Ελευθερίας μπορεί να εγγυηθεί την αειφορία της τουριστικής απήχησης της περιοχής λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι παρεμβάσεις που προτείνονται σέβονται τα υφιστάμενα τοπολογικά χαρακτηριστικά και δρουν συγκροτητικά στον υφιστάμενο ιστό καθώς ενισχύουν τη σχεδιαστική συνέπεια της περιοχής, την ευκολία απρόσκοπτης πρόσβασης και την ανάδυση της ταυτότητας της.
Η ευκολία πρόσβασης θα αυξήσει την επισκεψιμότητα της περιοχής ενω το χαμηλής όχλησης περιβάλλον δημιουργεί συνθήκες άνεσης για την ανάπτυξη υψηλής ποιότητας εμπορικών δραστηριοτήτων.
Η έμφαση στους ανοιχτούς χώρους επιτρέπει τη φιλοξενία δημόσιων εκδηλώσεων ενώ η δημιουργία έντονων χωροσήμων (δεξαμενή, τείχος, ρωγμές) παράγουν ισχυρή οπτική ταυτότητα η οποία δημιουργεί υπεραξία. Η πολυμορφία των προτεινόμενων χώρων και η μικρή κλίμακα των αρχιτεκτονικών στοιχείων ενθαρύνουν την οικειοποίηση και μεταστροφή του χώρου με τρόπο ανοιχτά δημόσιο. Τα ελεύθερα δίκτυα ενισχύουν τη θέση αυτή.
Τέλος η επιμονή στη χρήση και ανάδειξη τοπικών χαρακτηριστικών και ιδιαίτερα μέσα από διαδικασίες άμεσα συνυφασμένες με την υλικότητα του τόπου ενισχύουν ένα ολόκληρο υφιστάμενο τοπικό δίκτυο οικονομικών σχέσεων το οποίο δημιουργεί δεσμούς οικειοποίησης των κατοίκων με το χώρο που καλείται να αποτελέσει εικόνα του τόπου τους και πεδίο της καθημερινότητας τους.
status: competition entry
program: tourist area
area: aprox 2000 sqm
location: Thessaloniki, Greece
team: Moras A., Karkatselas N., Papamargariti E. (arxhitecture / urban design) Vaia Mpania, Ira Antonopoulou (landscaping) Gioumis K. (mech. eng) Zafiria Gkolanta (graphic design) Sakkas Athanassios (bill of quantities)
client: Municipality of Thessaloniki, Greece
year: 2013
Short description of the proposal.
The concept of the proposal revolves around what has already existed in the area, what exists in the present and what can be remembered. The design focuses in two distinct elements that once somebody experiences the site, interweave.
The first element concerns the physical dimension of the site. Formally cracks are used as a pattern for the emergence of 3 landmarks that include the byzantine walls, a water spring and a water tank that gathers symbolically the fragments of the site. The monument for the holocaust is situated next to the watertank as a reminder of those who are about to return.
The second element concerns augmented reality applications and includes the design of a digital artifact that not only provides information about events or landmarks and monuments around the area but also connects the site to the existing historical walks and can also help a visitor navigate. The artifact furthermore incorporates a site specific function based on an augmented reality application that brings to life various distinct important historical moments to the visitors who might want to help themselves navigate around the site using a laptop or an updated mobile phone to track the predefined vantage points.
What we wanted to do was to design a modern square that would be interesting to discover and that would not reveal itself with a first glance. We wanted to design a site that would satisfy different and complex spatial qualities in coordination with properties that could also be adjusted by the visitors/users of the site so that the whole design becomes friendlier and time specific.
We also wanted to upgrade the environmental footprint of the site and that’s why we decided to add more trees so as to create calmer and more quiet areas that are softer to walk on and that in general ask for a more relaxed way of living that would be appropriate for both tourists and people that work in the area and could use a quiet place for their break.
aether:arch 