Μελετη αποκατάστασησ, αναδειξησ και επαναχρησησ της πετρινησ τοξωτησ γεφυρασ τησ ελασσονασ
είδος μελέτης: μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης με σκοπό την ανάδειξη της ιστορικής τοξωτής γεφυρας της Ελασσόνας
λειτουργία: μνημείο, αναψυχή
επιφάνεια: περίπου 2000 τμ
τοποθεσία: Ελασσόνα, Ελλάδα
ομάδα μελέτης: Concentral ΟΕ (Νικολαίδης Α., Νικολαιδης Δ.), aether:arch (Μόρας Αντώνης, Ιακωβάκη Β., Πάλλη Δ.), Δρ Σουζάνα Ταστάνη Επ. Καθηγήτρια Δ.Π.Θ, Δρ Σταυρούλα Πανταζοπούλου καθ. του Πανεπιστημίου York του Καναδά
έτος μελέτης: 2020
study: Urban regeneration, reconstruction, rehabilitation
program: monument, culture, recreation,
area: aprox 2000 sqm
location: Elassona, Greece
team: Concentral ΟΕ (Nikolaidis A., Nikolaidis D.), aether:arch (Moras A., Iakovaki V., Palli D.), Dr Tastani S, adjProf DUThr, Dr Pantazopoulou St. Prof. University of York, Canada
year: 2020
Ανάλυση Τοποθεσίας
Χρήσεις Γης
Σύμφωνα με το διάγραμμα 1 η Ελασσόνα είναι ένα πολύ – λειτουργικό αστικό κέντρο με ιδιαίτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον. Το τοξωτό γεφύρι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά στοιχεία της πόλης, καθώς ενώνει την συνοικία Βαρόσι με το κέντρο της Ελασσόνας. Στη συγκεκριμένη περιοχή έχουν χτιστεί εκκλησίες όπως ο Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου που χρονολογείται απο το 1859. Επίσης, στη περιοχή αυτή έχει εντοπιστεί το Οθωμανικό Τέμενος το οποίο είναι το μόνο που σώζεται από την Τουρκοκρατία. Σε κοντινή απόσταση από το γεφύρι βρίσκονται σημαντικά πολιτιστικά κτίρια όπως το
Δημοτικό Ωδείο και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Η Μονή Ολυμπιώτισσα αποτελεί τοπόσημο της περιοχής με ισχυρή τοπογραφική θέση. Η ανάλυση αυτή υποδεικνύει ότι το γεφύρι βρίσκεται σε μια πλεονεκτική θέση καθώς περιβάλλεται απο τοπόσημα της πόλης που μπορούν να αποτελέσουν ένα πολιτιστικό δίκτυο.
Ανάλυση – Προσβασιμότητα
Σύμφωνα με το διάγραμμα 2 η πολεοδομική οργάνωσης της Ελασσόνας θυμίζει βυζαντινή πόλη. Οι δρόμοι είναι ακανόνιστοι, ανοργάνωτοι χωρίς σαφή ένδειξη προσανατολισμού. Οι κύριοι οδοί της είναι δύο οι οποίοι συνδέουν την πόλη με την Λάρισα, την Κοζάνη και την Δεσκάτη και την καθιστούν ως σημαντικό συγκοινωνιακό πέρασμα. Η κύρια οδός που συνδέει την Δεσκάτη με την Ελασσονα διέρχεται από την συνοικία Βαρόσι και ενώνει την περιοχή με τα κεντρικά σημεία της πόλης. Η κεντρική πλατεία, η πλατεία Εθνικής Αντίστασης και η πλατεία Βαρόσι είναι εύκολα προσβάσιμες διότι περιβάλλονται από τις κεντρικούς οδούς. Κύρια σημεία στάθμευσης της πόλης βρίσκονται στην κεντρική πλατεία και κατα μήκος του Ελασσονίτη ποταμού. Τα ιστορικά κτίρια της πόλης είναι προσβάσιμα από τους εσωτερικού δρόμους της πόλης, εκτός από την Μονή Ολυμπιώτισσα που βρίσκεται στην “ακρόπολη”. Οι πεζόδρομοι είναι περιορισμένοι και υπάρχει ένα κύριο μονοπάτι που οδηγεί στη Μονή. Το τοξωτό γεφύρι δεν συμβάλει στην κυκλοφορία της πόλης καθώς η λειτουργία του έχει αντικατασταθεί από την νέα γέφυρα η οποία εξυπηρετεί κυρίως οχήματα.
Φωτισμός
Η ανάλυση του φωτισμού της περιοχής υποδεικνύει την έλλειψη υποδομών στην πόλη. Σύμφωνα με το διάγραμμα 3 δεν έχει γίνει πρόβλεψη για τον φωτισμό της γέφυρας και των ιστορικών/πολιτιστικών μνημείων της γύρω περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν φωτιστικά στοιχεία στους κύριους δρόμους τα οποία εξυπηρετούν μόνο τις ανάγκες των οχημάτων. Οι πλατείες φωτίζονται περιμετρικά από τον ήδη υπάρχων φωτισμό των
δρόμων, με καποια σημειακά φωτιστικά στοιχεια στο εσωτερικό, όπως στην πλατεία Βαρόσι . Σημαντικά σημεία της πόλης, όπως η περιοχή που βρίσκεται ο ναός της Αγίας Κυριακής και το Οθωμανικό Τέμενος εχουν φωτιστεί ελάχιστα έως καθόλου. Παρόλα αυτά, στο μονοπάτι που οδηγεί στην Μονή έχει προβλεφθεί φωτισμός. Η συγκεκριμένη αποτύπωση του φωτισμού της πόλης ανοίγει το ενδεχόμενο για την ενίσχυση των αστικών υποδομών της πόλης σε κομβικά πολιτιστικά σημεία
Πολιτιστικές Εκδηλώσεις
Η ανάλυση των πολιτιστικών εκδηλώσεων της πόλης μας δίνει την δυνατότητα να εντοπίσουμε τα σημεία που διαδραματίζονται αυτά τα γεγονότα κατα την διάρκεια του
χρόνου. Στην Ελασσόνα λαμβάνουν χώρο τρεις σημαντικοί εορτασμοί: τα Ελευθέρια, η γιορτή της Φέτας και το Φεστιβάλ παράδοσης πολιτισμού και Τεχνών. Οι εκδηλώσεις των
εορτασμών λαμβάνουν μέρος στην κεντρική πλατεία της πόλης και ελκύουν ανθρώπους από την ευρύτερη περιοχή της πόλης. Ένα ακόμα σημαντικό δρώμενο της πόλης είναι το παζάρι, το οποίο πραγματοποιείται κάθε φθινόπωρο και χρονολογείται από τον 16ο αιώνα. Σήμερα λαμβάνει χώρο κατά μήκος του ποταμού Ελασσονίτη στην συνοικία Βαρόσι. Οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις συνδέονται άμεσα με την οικονομική, κοινωνική και
πολιτισμική ζωή της πόλης και δίνει την δυνατότητα σύνδεση τους με τις ιστορικές και πολιτιστικές υποδομές που διαθέτει η πόλη
SWOT Ανάλυση
Δυνατά Σημεία
Τα δυνατά σημεία της περιοχής είναι ότι το τοξωτό γεφύρι έχει πλεονεκτική θέση καθώς σε μικρή ακτίνα απόστασης βρίσκονται σημαντικά τοπόσημα της πόλεως, όπως βυζαντινοί ναοί, το δημοτικό ωδείο, το μουσείο φυσικής ιστορίας και αθλητικές εγκαταστάσεις. Ένα ισχυρό στοιχείο της περιοχής είναι η Μονή Ολυμπιώτισσα, και η εύκολη πρόσβαση της απο το το τοξωτό γεφύρι. Η πλατεία Βαρόσι, αποτελεί το κέντρο συνάθροισης της
συνοικίας, με άμεση θέα στη Μονή και εύκολη πρόσβαση στο Ναό των Εισοδίων Θεοτόκων. Ο Ελασσονίτης ποταμός αποτελεί ένα κυρίαρχο φυσικό στοιχείο που διαχωρίζει την πόλη. Ο ποταμός σε συνδυασμό με την λόφο όπου βρίσκεται η Μονή
ενισχύουν την ύπαρξη πρασίνου στην πόλη.
Αδύναμα Σημεία
Στην περιοχή γύρω από το τοξωτό γεφύρι εντοπίζονται σημαντικές αστοχίες. Η νέα γέφυρα που έχει χτιστεί δίπλα από το παλιό γεφύρι για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των οχημάτων εχει υπονομεύσει την ιστορική και λειτουργική αξία του ιστορικού γεφυριού. Το τοξωτό γεφύρι είναι εγκλωβισμένο χωρίς καμία χρήση. Δεν αποτελεί συνδετικό στοιχείο της πόλης καθώς δεν χρησιμοποιείται ούτε από τους πεζούς. Το πολεοδομικό σύστημα της πόλεως παραπέμπει σε βυζαντινή πόλη κατι που συνεπάγεται με στενούς και άτακτους δρόμους. Αυτός ο ακανόνιστος κάνναβος δυσκολεύει στην κυκλοφορία και την πρόσβαση. Σημαντικές περιοχές της πόλης όπως το Οθωμανικό Τέμενος ή πλατεία Βαρόσι ειναι εγκαταλελειμμένος ή αναξιοποίητοι αντίστοιχα. Δεν υπάρχει δίκτυο πεζοδρόμων που να ενώνει τα τοπόσημα της πόλης και των χώρων εκδηλώσεων, όπως οι βυζαντινοί ναοί και οι πλατείες.
Δυνατότητες
Η παραπάνω ανάλυση βοήθησε στην ταυτοποίηση των δυνατοτήτων της περιοχής. Μια σημαντική παρέμβαση που μπορεί να γίνει στην περιοχή είναι η σύνδεση του τοξωτού
γεφυριού με την Μονή Ολυμπιώτισσα και κατ επέκταση με όλα τα ιστορικά κτίρια και τις πολιτιστικές εγκαταστάσεις της ευρύτερης περιοχής. Η σύνδεση αυτή δίνει την δυνατότητα
να δημιουργηθούν πολιτιστικές διαδρομές μέσα στην πόλη με κομβικά σημεία όπου υπάρχει πολιτιστικό ενδιαφέρον. Το οικοδομικό τετράγωνο όπου είναι το Οθωμανικό Τέμενος καθώς και η πλατεία Βαρόσι μπορούν να αναπλαθουν και να αποτελέσουν τα κομβικά σημεία των πολιτιστικών διαδρομών. Η κεντρική πλατεία της πόλης αποτελεί κεντρικό πόλων πολιτιστικών εκδηλώσεων και δίνει την δυνατότητα να συνδεθεί μέσω των διαδρομών με τα υπόλοιπα ιστορικα κτίρια της περιοχής και να επιτρέψει τους επισκέπτες και κατοίκους της πόλης να ζήσουν την πόλη ως ενα ζωντανό μνημείο.
Απειλές
Παρόλο που οι παρεμβάσεις έχουν ως στόχο την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάδειξη της περιοχής, υπάρχει η πιθανότητα να επηρεαστούν σε αρνητικό βαθμό αυτές οι πτυχές της πόλης. Καθώς οι παρεμβάσεις προβλέπονται να ενώσουν συγκεκριμένα σημεία της πόλης μπορεί να οδηγήσει στην απομόνωση περιοχών που δεν βρίσκονται σε κεντρικά σημεία. Οι νέες πολιτιστικές διαδρομές θα οδηγήσουν στην αλλαγή της οδικής κυκλοφορίας και κατ επέκταση διαταραχή στην καθημερινότητα των κατοίκων. Παρόλο που οι παρεμβάσεις σέβονται το περιβάλλον και έχουν σκοπό στην ανάδειξη του, υπάρχει πιθανότητα μια προσωρινή διαταραχή του οικοσυστήματος της περιοχής. Οι αλλαγές που προκληθούν στην πόλη θα επηρεάσουν θετικά την πόλη, και οι αρνητικές επιπτώσεις θα είναι προσωρινές και επιλύσιμες.
Αρχές Σχεδιασμού
Η έρευνα έχει δείξει ότι η Ελασσόνα χαρακτηρίζεται από την σχέση της με την Μονή Ολυμπιώτισσας και τα ιστορικά της μνημεία όπως το τοξωτο γεφύρι . Είναι σημαντικό οι μελλοντικές παρεμβάσεις στην περιοχή να στοχεύουν στην ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης και την διατήρηση της σύνδεσης με την Μονή. Η συγκεκριμένη στρατηγική προτείνει ήπιες παρεμβάσεις οι οποίες θα ενταχθούν αποτελεσματικά στο αστικό ιστό. Το αντικείμενο αυτής της παρέμβασης είναι να μετατρέψει την πόλη σε μια πολιτιστική διαδρομή η οποία θα ενισχύει την ταυτότητα της. Με αυτή την πρόταση τα σημαντικά ιστορικά μνημεία θα ενταχθούν στις λειτουργίες της πόλης και την ζωή των κατοίκων. Η πρόταση βασίζεται σε πέντε αρχές σχεδιασμού που αποσκοπούν στη ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης.
● Βελτίωση των υφιστάμενων υποδομών
● Επανάχρηση -αποκατάστασή των ανενεργών δομών
● Δικτύωση της πολιτιστικής κληρονομιάς
● Ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής
● Εξοικονόμηση πόρων
Ανάλυση Διαδρομών
Σύμφωνα με το διάγραμμα 9 οι πολιτιστικές διαδρομές μπορούν να χωριστούν σε τρεις οποίες θα διαμορφώνουν ένα δίκτυο. Όλες οι διαδρομές έχουν ως σημείο έναρξης το τοξωτό γεφύρι και οδηγούν σε σημαντικά τοπόσημα της πόλης ή χώρους εκδηλώσεων.
Η πρώτη διαδρομή συνδέει όλος τους βυζαντινούς ναούς στη συνοικία Βαρόσι και έχει ως κομβικά σημεία την πλατεία Βαρόσι και το Οθωμανικό Τέμενος. Η δεύτερη διαδρομή συνδέει την πόλη με την Μονή Ολυμπιώτισσα με ενδιάμεσες στάσεις το 1ο Δημοτικό σχολείο και ένα μέρος των τειχών που χτίστηκαν επί Ιουστινιανού, σημείο που παρέχει θέα προς την πόλη. Η τρίτη διαδρομή διασχίζει τον κύριο δρόμο της πόλης και συνδέει επαναφέρει την λειτουργική χρήση της γέφυρας ως συνδετικο στοιχείο μεταξύ της συνοικίας Βαρόσι και την υπόλοιπης πόλης. Η διαδρομή αυτή καταλήγει στη κεντρική πλατεία όπου γίνονται όλες οι πολιτιστικες εκδηλώσεις κατά την διάρκεια του χρόνου. Το δίκτυο που δημιουργείται μέσω αυτων των διαδρομών επαναπροσδιορίζουν την ταυτότητα της πόλης και ενισχύουν τα πολιτιστικά της χαρακτηριστικά.
Τεχνική περιγραφή
Για την ανάδειξη της γέφυρας προβλέπονται παρεμβάσεις στην ίδια την υποδομή καθώς και στον περιβάλλοντα χώρο. Όσον αφορά την γέφυρα, προβλέπεται η προσθήκη νέου δαπέδου με σκοπό την επαναφορά της χρήσης της ώς πεζογέφυρα. Το συγκεκριμένο δάπεδο θα επεκτείνεται και θα δημιουργεί διαδρομές οι οποίες θα συνδέουν την γεφυρα με το Δημοτικό Ωδείο, το Σχολείο και το μονοπάτι προς την Μονή Ολυμπιώτισσα. Για να εξασφαλιστεί η ασφαλή πρόσβαση έχει προβλεφθεί γυάλινο στηθαίο στα σημεία που το υπάρχων δεν επαρκή. Το συγκεκριμένο υλικό δεν επηρεάζει την ακεραιότητα της γέφυρας τόσο λειτουργικά όσο και οπτικά. Επίσης, έχει προστεθεί μεταλλικό κιγκλίδωμα με γραμμικό φωτισμό στο εσωτερικό τμήμα των στηθαίων. Το συγκεκριμένο κιγκλίδωμα
επεκτείνεται και συνδέεται με μια μεταλλική κατασκευή η οποια θα λειτουργεί ώς διαχωριστικό ανάμεσα στη γέφυρα και στις κατοικίες στο δυτικό τμήμα της. Στη συγκεκριμένη κατασκευή θα προστεθούν αναρριχώμενα φυτά για να διαχωρίσουν τον
ιδιωτικό απο τον δημόσιο χώρο. Όσον αφορά τις παρεμβάσεις στο περιβάλλοντα χώρο, θα δημιουργηθεί μια ράμπα στο πλάτος της γέφυρας στο δυτικό τμήμα που θα
διευκολύνει τη πρόσβαση και θα συνδέσει την γέφυρα με την γύρω περιοχή. Ο χώρος του δημοτικού ωδείου θα αναδιαμορφωθεί με συγκεκριμένα υλικά και φωτισμό και ένα
τμήμα του θα λειτουργεί ως υπαίθριος εκθεσιακός χώρος με φωτογραφίες από την παλιά πόλη της Ελασσόνας. Η υπαρχουσα πέργκολα θα ανασχεδιαστεί και θα λειτουργεί ως εξωτερικός καθιστικός χώρος που θα παρέχει θέα προς το γεφύρι. Ένα σημαντικό κομμάτι της παρέμβασης είναι και η αναδιαμόρφωση της νέας γέφυρας. Προβλεπεται η αφαίρεση του πεζοδρομίου στο αριστερό τμήμα της και η τοποθέτηση μιας πράσινης ζώνης με χαμηλή φύτευση. Αυτή η παρέμβαση διαχωριζει τις λειτουργίες των γεφυρών, η νέα γέφυρα θα χρησιμοποιείται από οχήματα και το παλιο γεφύρι απο τους πεζούς. Σε συγκεκριμένα σημεία στον δρόμο θα υψωθεί το επίπεδο και θα ενωθεί με τον νέο πεζόδρομο. Η συγκεκριμένη παρέμβαση θα προϊδεάζει πεζούς και οχήματα, για την νέα διαδρομή. Τέλος, θα εγκατασταθεί νέο κιγκλίδωμα στη γέφυρα το όποιο θα επιτρέπει την θέα προς το παλιό γεφύρι.
Υλικά Διαδρομών
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία η Ελασσόνα τα ομηρικά χρόνια ονομαζόταν <Λευκή Πόλη>. Η ονομασία αυτή σχετίζεται ή με τα λατομεία κιμωλίας, γύψου και ασβεστόλιθου που υπήρχαν στην περιοχή ή με τις κατοικίες, χρώματος άσπρου, που ήταν χτισμένες στους πρόποδες της ακρόπολης. Στις πολιτιστικες διαδρομές πού έχουν οριστεί μέσα στην πόλη θα προστεθεί χυτό βοτσαλωτό δάπεδο ανακατεμένο με αψίδες ασβεστόλιθου
για να τονιστεί η ιστορική ονομασία της πόλης. Πιο συγκεκριμένα, οι διαδρομές που έχουν οριστεί στο τοξωτό γεφύρι θα είναι από 3 διαφορετικά υλικά. Η κύρια διαδρομή
που διέρχεται μέσα από το γεφύρι και οδηγεί στο σχολείο θα είναι το ίδιο υλικό με τις υπόλοιπες πολιτιστικές διαδρομές. Οι υπόλοιπες διαδρομές θα είναι από χυτό βοτσαλωτό υλικό σε αποχρώσεις του γαλάζιου ώστε να παραπέμπουν στον Ελασσονίτη ποταμό.
Αστικός εξοπλισμός – (φωτιστικά, καθιστικο, πέργκολα) Για να αναδειχθεί η περιοχή γύρω από την γέφυρα, καθώς και η ίδια γέφυρα έχουνενσωματωθεί στο έδαφος φωτιστικά στοιχεία, ως έμεσσος φωτισμός, τα οποία θα ορίζουν τις πολιτιστικές διαδρομές. Στο νέο αναδιαμορφωμένο χώρο του ωδείου έχουν
τοποθετηθεί χαμηλού ύψους κατακόρυφα φωτιστικά στοιχεία από αλουμίνιο και λειτουργούν ως άμεσος φωτισμός. Η υπαρχουσα πέργκολα έχει αναδιαμορφωθεί και λειτουργεί ώς χώρος στάσης με ενσωματωμένο καθιστικό εξοπλισμό που έχει θέα προς το τοξωτό γεφύρι.
aether:arch 